EVLİ METALLER
GİRİŞ
Metaller, eski çağlardan günümüze kadar insan hayatında çok önemli bir yer bulmuştur. Hayatın her noktasında kullanım alanı olan metaller, metalik özellikleri ile hayatımıza kolaylıklar getirmişti.
İnsanların kendilerini iyi hissetmek, hoş görünmek ve bazen korunmak için taktıkları takılarda da kendilerine iyi bir yer bulmayı başarmıştır metaller. İşlenebilirliklerine göre bazen saf halde bazen alaşım halde karşımıza çıkmaktadır.
Takı takmanın amacı değişiklik gösterip estetik duygular işin içine girince farklı görünümler nasıl elde edilir sorusu sorulmaya başlamıştır. Bazen tesadüfen bazen araştırmaların sonucu olarak farklı metallerin bir arada nasıl kullanılacakları öğrenilmiştir.
Artık, kuyumcular, tasarımcılar ve sanatçılar takılarda, farklı metalleri bir arada kullanarak, renk aralığı çok fazla olan yeni yüzey görünümlerini önümüze getirmekteler
I. BÖLÜM
EVLİ METALLER (MARRİED METALS)
1.1 EVLİ METALLER
Evli metallerde, renkleri birbirine yakın olmayan metallerin bir araya getirilmesi ile yüzey renklendirmesi yapılır. Böylece yüzeylerde farklı görünümler yakalanmış olur. Yüzeylerde dekoratif görüntüler yakalamak amacı ile uygulanan teknikler değişik bölgelerde farklı uygulamalarla kendisini göstermektedir ve büyük bir çoğunluğu tesadüfen bulunmuştur.
Kuyumcular metallerin renk zıtlığını bolca kullanırlar. Altın, gümüş, has gümüş, bakır, çinko, bronz ve nikel gümüşü bildiğimiz lehimleme ile birleştirilebilen metallerdir. Parçalar, kareler şeklinde veya basitçe şekiller verilerek kesilir, yan yana ya da birbiri üzerine konularak zengin renk çeşitliliği elde edilir. Birçok alaşım yüzlerce renkte olduğundan dolayı renk aralığı sıra dışıdır. İstenilen renk uyumu sağlandıktan sonra oluşturulan malzeme istenilen şekilde, başka bir metalle birleştirilerek, üzerine bir metal kaynatılarak veya bir metalin üzerine kaynatılarak tekrar kullanılabilir. Değişik renklerdeki metalleri bir arada kullanma farklı teknikler uygulanarak gerçekleştirilebilir. Kısaca bu teknikler: Mokume Gane, Puzzle İnlay, Lamination İnlay, Kom Boo, Multi Metal Lamination (Çoklu Metal Uygulamaları). Bu tekniklerin genel adına "Married Metals” (Evli Metaller) denilir.
1.1.1. Mokume Gane
Geleneksel bir Japon tekniğidir. Bu teknik yüzeyi dekore edip ağaç görünümü kazandırmak için kullanılır. Metal plakalar, birbiri üstüne sıralanarak sıkıştırılır. En az 4 veya 5 metal plaka birlikte kullanılır. Nikel, gümüş, bakır, pirinç, alaşım metal, standart gümüş, saf gümüş ve beyaz, kırmızı ya da sarı altın seçenekleri kullanılabilir.
Resim1: Metal levhaların sıkıştırılması. Resim2: Metallerin kaynaklanması
Metal plakalar aynı inceliğe sahip olmalıdır (yaklaşık 1/48 inc). Maliyetinden dolayı altın biraz daha ince olabilir. Eğer orijinal plaka çok ince ise altın yüzeyde sadece ince bir desen çizgisi olarak gözükecektir (www.mokume-gane.com).
Plakalar birbirlerine kaynatıldıktan sonra silindirden geçirilerek 1/32inc inceliğine kadar getirilir. Metal parçalar bu işlem sırasında tavlanmalıdır. Daha sonra plaka iki eşit parçaya ayrılır ve bir tanesi diğerinin üstüne konur tıpkı iki parçanın daha önce kaynatıldığı gibi. Kesme ve eritme işlemi istenilen karışım elde edilene kadar yapılabilir (www.mokume-gane.com).
En son kaynaklama ve bir yarı plakayı diğer yarı plakaya karıştırma işleminden sonra plaka durulanır ve kurulanır. Daha sonra metalin arkasından veya girintilerin durumuna göre güzel bir desen çıkarmak için metalin ön tarafından, metalin yüzeyinde değişik derinlikler açmak suretiyle desenler oluşturulur. Metal yüzeyinde derinlik oluşturmak için değişik türde matkaplar, keskiler, miller ve delici uçlar kullanılabilir.
Resim3: Desen Çalışmaları Resim4: Desen Oluşturulmuş Levha Resim 5: Mokume Gane Uygulamaları
Resim 6: Mokume Gane Tekniği ile Yapılmış Bir Yüzük
Metal tekrar silindirden geçirilerek tamamen düz hale getirilir ve metal plaka tavlanır. Bundan sonrada metalin kullanılabilmesi için soda kristalli çözeltilerde kaynatılması ve durulanması gerekmektedir (www.mokume-gane.com).
1.1.2. Yapboz görüntüsü (Puzzle İnlay)
Çok iyi yapılmış bir yapbozdaki gibi parçaların yan yana olması ama aralarında boşluk olmaması gerekmektedir. Parçalar, renk zıtlığı oluşturan metallerden oluşturulmalıdır. Böylece bulmaca görüntüsü oluşturulmuş bir yüzey elde edilir. İlk önce bir parça kesilerek başlanır. Daha sonar bu parça diğer metalin üzerine konulur ve sınırları belirlenir. Dikkatlice kesilir ve parçalar birbirine oturacak şekilde aynı işleme devam edilir. Sert kaynakla birbirine lehimlenir (MCCREİGHT, 1997, s.30).
Resim7:Puzzle İnlay Tekniği Kullanılarak Yapılmış Süs Eşyası
1.1.3. Lamination Inlay
Puzzle Inlay’a benzer görünüm sunar ve ondan daha kolaydır. Lamination Inlay tekniğinin tek dezavantajı şekillerin bozulmasıdır ve bu sebepten tüm tasarımlarda işe yaramaz. Kalın ve inceli 18 ve 24 ayar renk zıtlığı oluşturan metaller seçilir. İnce parça istenilen şekilde kesilir ve kalın parçanın üzerine lehimlenir. İki metal silindirden birbirinin içine geçene kadar geçirilir. Bu birçok defa yapılabilir ve gerekirse metal tavlanabilir (MCCREİGHT, 1997, s.30).
1.1.4. Kum Boo
Bu geleneksel Kore işlemi, saf değerli metallerin birbirine birleşme eğiliminin avantajlarını kullanır. Bu tenkite kullanılan takım ve malzemeler şunlardır:
•Kamp ocağı,
•Elektrik ya da gaz ocağı,
•Zamk ağacının sakız tozu,
•0 yada 1 numara boyama fırçası,
•24 ayar 03-05 mikron altın foya,
•Kopya kağıdı,
•Keskin makas,
•Değişik şekilli ve eğilmiş çelik zımpara taşı,
•Kaliteli çift,
•Pamuk eldiven,
•Çelik ya da çinko telli fırça,
Silindirde inceltilmiş gümüş iki bakır levha arasına koyulur ve silindirden, silindirler birbirlerine daha fazla yaklaşamayana kadar geçirilir. Bu işlem tamamlanınca parça asitle iyice temizlenir, renk kaybedinceye kadar ısıtılır ve tekrar aside bastırılıp suyla temizlenir. Bu işlemlerle bakır işin dış katmanlarından uzaklaştırılmış olur (MCCREİGHT, 1997, s.31).
Asit ve yıkama işleminden sonra parça elektrikli sıcak tabla üzerine konulur. Altın istenilen şekillerde kesilir ve iş üzerinde istenilen yere bırakılır. Ocağın ısısı arttırılır ve gümüş yaklaşık 260°C–370°C arasında bir sıcaklığa çıkartılır, renk değiştirmemesine dikkat edilmelidir. Bir cila ile altına baskı uygulanır. Eğer derece doğru ise altın yapışacaktır. Baskıya devam edilir ve yapışma gerçekleşinceye kadar yavaşça baskı arttırılır. Cila, fazla ısınmaması için birkaç dakikada bir suya bastırılır (MCCREİGHT, 1997, s.31).
Resim 8: Kum Boo uygulamaları, Karine Rodrigue, Resim 9: Kum Boo Tekniği ile Yapılmış Kolye Ucu, Karine Rodrigue,
Resim 10: Kum Boo Tekniği ile Yapılmış Kolye, Karine Rodrigue, Resim 11: Kum Boo Tekniği Kullanılarak Yapılan Farklı Uygulamalar
1.1.5. Çoklu Metal Uygulamaları
Çoklu metal Uygulamaları bir çeşit evli metaller tekniği türü olup keskin sınırlara "renklilik” getirmiştir ve yüksek grafikli evli metaller türüdür. Bu teknikte desenler diğer desenlerin izlerinin üzerinde bulunur. Bu teknik figüratif yol ya da bütünsel desen üretmek için kullanılır.
Resim 12: Çoklu Metal Uygulama Çalışmaları Resim 13: Çoklu Metal Uygulama Çalışmaları
II. BÖLÜM
ÇOKLU METAL UYGULAMALARI
2.1. ÇOKLU METAL UYGULAMALARINDA KULLANILAN METALLER
Çoklu metal uygulamalarında isminden de anlaşılacağı gibi birden fazla metal bir arada kullanılır. Burada amaç farklı metallerin renklerinden faydalanarak, yüzeyde alternatifleri oldukça fazla olan görünümler yakalamaktır. Bunun için kuyumcu ustaları ve sanatçılar metalleri değişik teknikler kullanarak bir araya getirmişlerdir.
2.1.1. Altın (Au.)
Altının fiziksel, kimyasal ve metalik özelliklerinin, işlenmeye, dış etkilere karşı dayanıklılığa çok elverişli olması onun ilk çağlardan günümüze kadar kuyumculukta kullanılan metaller arasında ilk sırada yerini almasını sağlamıştır. Yumuşak, parlak, sarı yoğunluğu ve ticari değeri yüksek, okside olmayan tek başına hiçbir asidin etkileyemediği kolay işlenebilen, soy bir metaldir. İyi bir ısı ve elektrik iletkeni olan altın, yumuşak ve çok sünek bir metaldir. Dövülmeye ve haddelemeye elverişli metaller arasında ilk sırayı alır. 10gr altın 11m2 lik alanı kaplayacak şekilde dövülebilir. 0,0001mm kalınlığa kadar plaka olarak inceltilebilir ve 1 gramı 2 kilometre uzunluğa kadar tel olarak çekilebilir. (www.odevsitesi.com).
Resim 14: Altın Cevheri
Altının Genel Özellikleri:
Özgül ağırlığı: 19,3
Atom ağırlığı: 197,2
Ergime noktası: 10630C
Kaynama noktası: 29650C
Tavlama ısısı: 3000C de başlar,
Çekme dayanımı: 11kg/mm2
Döküm ısısı: 1100 - 13000C
Sertlik: 2,5 – 3
Buharlaşma noktası: 28070C
Renk ve şeffaflık: Altın sarısı, opak
Parlaklık: Metalik parlaklık
Çizgi rengi: Altın sarısı
Kristal sistemi: Kübik
Kristal biçimi: Genellikle dissemine halde, nadiren oktahedral veya kübik kristaller halinde.
Ayırıcı özellikleri : Renk, sertlik, asitte çözünmesi.
Altın gümüşten daha yumuşak, kalaydan daha serttir. Saf altın o kadar yumuşaktır ki ziynet eşyası olarak kullanılamaz. Sertliğini ve dayanıklılığını arttırmak için diğer metallerle yapılan alaşımları kullanılır.
Altın ilk zamanlar sadece değerli metal olarak kullanılırken son yıllarda teknik ve bilimsel alanda da yer almaktadır.
Bileşiklerinde 1 ve 3 değerlikli olabilir. +1 değerlikli altın bileşikleri genellikle katı, +3 değerlikli altın bileşikleri ise daha çok sıvı haldedir. Az sayıda olan altın bileşiklerinden en önemlileri, altın klorür (AuCI), altın triklorür (AuCI3) ve kloraurik asittir (HauCI4). Ayrıca altın, Cu, Ni, Zn, Ag, Hg vb. gruplarla önemli alaşımlar oluşturmaktadır. En önemli üçlü alaşımları arasında Au, Ag, Cu alaşımları yer alır (www.odevsitesi.com).
Altının sahip olduğu sarı renk dışında, genel olarak yeşil, kırmızı ve beyaz altın diye adlandırılan renklerde karşımıza çıkmasının nedeni, yukarıda belirtilen elementlerle oluşturduğu alaşımlarıdır (www.odevsitesi.com).
2.1.2. Gümüş (Ag.)
Gümüşte altın gibi eski çağlardan beri kullanılmakta olup, kolay işlenebilir olması ve çok iyi parlayabilme özelliğinden dolayı kuyumculukta sıkça kullanılmaktadır. İşlenebilir parlak beyaz bir metaldir. 2,5 mikron kalınlığında levhalar üretebilmekte, arasından yeşil-mavi bir ışık geçmektedir. Mohs ölçeğine göre sertliği 2,5-3 arasında olup, saf altından biraz daha serttir. Altından sonra en iyi işlenebilir metal olup, genellikle alaşımları kullanılır. Saf gümüş havadan sudan etkilenmez. Yalnız eriyik halde iken havadaki oksijeni emerek bünyesine absorbe eder, tam donarken birden bıraktığı içinde saf gümüş külçelerinin içinde birçok hava boşluğu bulunmaktadır.
Binde bin oranında iken ısıtıldığında ve soğutulduğunda bozulma göstermez. Gümüşçülerin saflık kontrolü bu özelliğe dayanmaktadır. Kırmızılaşıncaya kadar ısıtılarak havada soğumaya bırakılır. Dış yüzeyi gri veya siyah renge dönüşürse, gümüş saf değildir. Eğer metal aynı kalmış ise saftır ya da çok az oranda yabancı madde veya paladyum, platin v.b. gibi asil metaller içermektedir. Bu son şeklinde gümüş daha değerli olabilmektedir. Soda ve sudkostiğe (erimiş halde olanlarına bile) dirençli olup, kimyasal ürün tesislerinde sıkça gümüş kazanları kullanılmaktadır. Gümüşü en kolay eriten asit nitrik (kezzap) asit olup, gümüş nitrat ortaya çıkarmakta, asidin bir kısmı kırmızı-kahverengi, zehirli ve tahriş edici dumanlar çıkarmaktadır. Nitrik asit altını eritemediğinden bu asit iki metali ayrıştırmakta kullanılır. Bu ayrıştırma, metaller alaşım halinde olduğunda da kullanılabilmektedir (www.odevsitesi.com).
Resim 15: Gümüş Cevheri
Gümüşün Genel Özellikleri
Özgül ağırlığı: 10.5
Ergime noktası: 9620C
Kaynama noktası: 22100C
Çekme dayanımı: 12 kg/mm2
Sertlik: 2.5-3
Renk ve şeffaflık: Gümüş beyaz, dış etkilerle siyahımsı, opaktır.
Çizgi rengi: Gümüş beyazı
Parlaklık: Metalik
Kristal sistemi: Kübik
Kristal biçimi: Uzunlamasına tel şekilli veya pulsu, masif, kübik- oktahedral kristalleri nadirdir.
Ayırıcı özellikleri: Renk, nitrik asitte kolay çözünürlük.
2.1.3. Platin (Pt)
Platin bazı metalleri bünyesinde barındırmasından dolayı 19.y.y.’lın sonlarına kadar altına göre çok daha ucuza satılmaktaydı. Ama 19.y.y.dan sonra saf hale getirilip elementsel özelliklerinin ortaya çıkarılmasıyla birlikte değerli metaller arasına adını yazdırmıştır.
Platinin Genel Özellikleri
Özgül ağırlığı: 21,45
Ergime noktası: 17690C
Kaynama noktası: 38250C
Çekme dayanımı: 25 kg/mm2
Sertlik: 4-4.5
Renk ve şeffaflık: Çelik grisi-koyu gri, opak.
Çizgi rengi: Gri
Parlaklık: Metalik
Kristal sistemi : Kübik
Kristal biçimi : Kübik kristaller çoğunlukla küçük taneler ve pullar halinde.
Ayırıcı özellikleri :Renk, özgül ağırlık.
Resim 16: Platin
Platin kolayca dövülebilen, çok yüksek ısı dayanımına sahip, yumuşak ve sünek bir metaldir. Tel ve levha haline getirilebilir. Özgül ağırlığı fazla olduğundan filizinde bulunan diğer kumlardan kolayca yıkanarak ayrılırlar. Isıtıldığında oksitlenmeyen, parlaklığını muhafaza eden, asitlerden etkilenmeyen yoğun bir metaldir. Platinin rengi gümüşteki gibi temiz beyaz olmayıp gri-beyazdır. Eritilmesi sırasında soda, sudkostik, peroksit, siyanür, demir siyanürü, kükürt, nitrat ve fosfor, arsenik karbon gibi zehirli gazları ortaya çıkaran maddelerden sakınmak gerekir. Çok düşük miktarlarda diğer metaller ile alaşım haline getirildiğinde hemen özelliklerini yitirmektedir.
2.1.4. Bakır(Cu)
Bakır değersiz bir metal olmasına karşı kuyumcular açısından son derece önemlidir. Çünkü yapılan hemen hemen tüm alaşımlarda kullanılmaktadır. Bu da ortaya çıkan yeni metale çeşitli renk ve mekanik özellikler kazandırmaktadır.
Bakır doğada saf olarak bulunduğu gibi en çok bakır cevherlerinden elde edilir. Metaller arasında gümüşten sonra ısı ve iletkenlik özelliği en iyi olan elementtir. Sıcak ve soğuk işlemeye elverişlidir. Bakıra kaynak yapılabilir ancak saf olarak döküm yapılmaya müsait değildir. Kuru havada ve normal ısıda yavaş yavaş okside olur ve üzeri yeşil bir tabaka ile örtülür. Ateşte ise çabuk okside olarak siyah renge dönüşür. Bakır sülfürik asit ve tuzruhu karşısında yavaş yavaş, nitrik asitte ise çabuk ve zehirli gazlar çıkartarak çözülür.
Resim 17: Bakır Cevheri
Bakırın Genel Özellikleri
Ergime noktası:10830C
Kaynama noktası:29270C
Özgül ağırlığı:8,92
Mineral Sertliği: 3
Renk: Bakır kırmızısı
Parlaklık: Metalik
Çizgi Rengi: Metalik bakır kırmızısı
Kristal Sistemi: Kübik
Kristal Biçimi: Nadiren kübik kristaller halinde çoğunlukla uzunlamasına yassı biçimli
Ayırıcı Özellikleri: Renk ve kırılganlık, nitrik asitte kolay çözünürlük.
Piyasada yeterli saflıkta bakır bulunmakta olup en iyisi 999’luk elektrolitik bakırdır. Genelde katot halde bulunmakta yüzeyleri çıkıntılarla dolu olmaktadır. Bu katotların kullanılmadan önce eritilmeleri gerekmektedir (Untracht, 1985, 51)
2.2. ÇOKLU METAL UYGULAMALARININ AŞAMALARI
Çoklu Metal Uygulamalarında metallerin birbirleriyle ilişkisi, aşamalarda uygulanması gereken kurallar, dikkat edilmesi gereken kurallar ve işin püf noktaları aşağıda anlatılmıştır.
2.2.1. Birinci Katman Aşamaları
Çoklu metal levhacılığı ince bir taban plaka üzerine farklı renkteki metal desenlerinin katmanlanması ile yapılır. Desenler yüzeye lehimlenir ve silindirden geçirilerek baskı uygulanır. Katmanlar oluşturulurken farklı uygulamalar gerekmektedir. İlk katman ve onu takip eden diğer katmanlar oluşturulurken aşağıdaki aşamalar takip edilmelidir.
2.2.1.1. Birinci Aşama
Silindirin genişliğinden fazla olmayan ince bir metal levha ile başlanır. Bu metal bakır, çinko, bronz, gümüş, nikel ya da altın olabilir. Kullandığımız taban levha bitmiş ürün için önemlidir. İyi bir örnek için 200-150 mikron kalınlığında levha ile başlanılır. İnce metaller kullanılabilir fakat bitmiş işte daha da incelmiş olarak ortaya çıkacaktır (www.ganoksin.com).
2.2.1.2. İkinci Aşama
Levha kumlama ya da zımpara ile iyice temizlenir. Tüm yüzeye boraks sürülür. Levha iki ateş tuğlası arasındaki boşluğa konup parça üstten ve alttan ısıtılır (www.ganoksin.com).
2.2.1.3. Üçüncü Aşama
Lehimlenecek desenler seçilir. Unutulmamalıdır ki, taban metal levhasıyla renk zıtlığı oluşturacak desen metalleri seçilmelidir. İlk katman olarak ince malzemeyle başlanmalıdır, ilk kat levhaya baskı uygulanacağı ve silindirden geçeceği için en iyi kalite tellerin ve metallerin son katmana uygulanması daha doğru olacaktır (www.ganoksin.com).
Tel Desenler: Birçok desen ve şekil sadece tel kullanarak oluşturulabilir. Alyans yüzükleri, ezilmiş ve bozulmuş halkalar, "v” şekilli teller ve zig-zaklar kullanılabilir. Tellerin lehimlenmeye başlanmadan önce çekiçle ya da silindir kullanarak hafifçe düzeltilmesi gerekmektedir. Zıtlık oluşturacak taban plaka kumlanmalıdır.
Teli plakaya lehimlemeden önce telin üstüne kaynak koyulmalıdır ve kaynağın telin her yerine temas ettiğinden emin olunmalıdır. Tel desenler kaynaklandıktan sonra tel fırça ile güzelce temizlenmelidir. Tüm plaka borakslandıktan sonra teller plaka üzerine koyulur ve telin bir ucundan başlayarak kaynak verilir, tel ısıtılarak tüm kaynağın tel boyunca ilerlemesi sağlanır.
Metal Plaka Desenleri: Plakadan istenilen şekil kesilir (üçgen, kare, yuvarlak, yıldız, çiçek, düzensiz şekiller, gereksiz metal parçaları), kesme işleminden sonra eğe ile tesviyesi yapılır, plakanın altı tamamen sert lehimle kaplanır, tel fırçayla temizlenir, lehimlenmiş tarafa tekrar boraks sürülür ve lehimli tarafı alta gelecek şekilde taban plakası üzerine konulur. Taban plakası üstten ve alttan kaynak her yeri kaplayıncaya kadar ısıtılır, tüm parçaların lehimlendiğinden emin olmak için ısıtılma işlemi dikkatlice yapılmalıdır.
Resim 18: Tel DesenlerResim 19: Metal Plaka Desenleri
Örülmüş Teller: Elek teline benzer örülmüş çinko, bronz ya da bakır teller birçok incelikte ve desende kullanılabilir. İlk katmanda en ince tel kullanılmalıdır (değişik genişlikte ve incelikte teller tasarıma fark katar). Teller hafifçe silindirden geçirilerek ezdirilmelidir (kaynaklamada iyi temas sağlanması için). Kaynaklama aşamasından önce taban plaka kumlanmalı, temizlenmeli ve borakslanmalıdır. Örülmüş tellerin bozulması, uzaması ya da eksilmesi desene ilginç özellik katar (www.ganoksin.com).
Resim 20: Farklı Desenler
Önerilen Desenler: Yuvarlak tel, ezilmiş halka, alyans yüzüğü birbirine sarılmış ve ezilmiş teller, üstü delinmiş metal parçacıkları ve elek teli şeklindeki teller.
2.2.1.4. Dördüncü Aşama
Desenler taban plaka üzerine koyulur. Desen parçalarının taban levhayla temas eden köşelerine sert kaynak verilir (eğer desen parçasına önceden kaynak verilmişse bu işlem uygulanmaz). Elek teli ve benzeri tellerde lehim boşluklara koyulur. Alttan ve üstten büyük bir ateşle ısıtılır. Boraks erimeye başladığında daha çok plaka alttan ısıtılarak lehimin tellerin altına girmesi sağlanmalıdır ve tüm desen parçalarının kaynak yediğinden emin olunmalıdır (www.ganoksin.com).
2.2.1.5.Beşinci Aşama
Tüm parça tavlanıp aside atılır ve borakstan arınana kadar tel fırçayla temizlenir. Eğer borakstan tek seferde arındırılamamışsa tavlama ve aside atma işlemi tekrarlanır.
2.2.1.6. Altıncı Aşama
Taban parça borakstan temizlenince kurulanır, her geçişte yavaşça olmak üzere silindirden geçirilir. Her geçişte parça 90 derece döndürülmelidir ki bozulma tek taraflı olmasın. Desen taban plakayla aynı seviyeye gelene kadar silindir işlemine devam edilir(www.makersgallery.com)
2.2.1.7. Yedinci Aşama
Silindirden geçen metal tavlanır ve deri başlıklı çekiçle düzeltilir (taban plakanın, ikinci kat desenin lehimlemede sorun çıkartmaması için, düz olması gerekir). Tavlarken kaynağın tüm boşluklara dolması için ısıtma işleminin dikkatli yapılması gereklidir (www.makersgallery.com)
2.2.2. İkinci Katman
Birinci katmanın üzerine ikinci kat desen uygulamak için 1-7 aşamaları aynen takip edilir. Üçüncü ve dördüncü katlar için yine 1-7 aşamaları takip edilir.
Tüm yüzeye ince boraks tabakası sürülür. Yeni desenler silindirden geçen taban levha üzerine koyulur. Yeni desen parçalarının çevresine ve birinci katmandaki varsa boş kalan yerlere lehim yapılır. Sert lehim kullanılmalıdır. Yukarıda anlatılan şekilde temizlenir. İkinci katman, taban ve birinci katmanda olduğu gibi aynı yüksekliğe gelinceye kadar silindirden geçirilir (www.makersgallery.com)
Çalışılan plaka her katman eklenmesinde daha da incelecektir. Eğer levha tek taraflı silindirden geçirilirse desenler bozulacaktır, bunu önlemek için levha her geçişte 90° çevrilir.
2.2.3. Yedek Katmanlar
Birinci ve ikinci katlardan sonra orta sertlikte kaynak kullanılmalıdır. Eğer bitmiş bir çalışma parçası sonuç parçasına lehimlenecekse bu iş için düşük sertlikte bir lehim kullanılmalıdır. Ayrıca yama işlemleri ve küçük boşlukları doldurmak için küçük dereceli kaynak kullanmalıdır. Son aşamada yapılan kaynak boşluklara değince sarı boyalı görünüm alır (www.ganoksin.com).
Birinci katmanda olduğu gibi daha fazla desen uygulanabilir ama bu sefer bitmiş ürününün çok ince olmaması için desen metal ince tutulmalıdır (eğer çok kalın desen metali kullanılırsa silindirde fazla baskı gerekeceğinden taban plaka delinip bozulabilir ve bu birinci katmanda çok fazla bozulma yapar).
2.3. DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN ÖNEMLİ NOKTALAR
Desen metalleri kesildikten sonra tefsiye işlemi yapmadan kaynaklanırsa bozulma daha fazla olacaktır. Bunu önlemek için kesme işleminden sonra mutlaka tefsiye yapılmalıdır. Desenlerin taban metale kaynaklanması aşamasında kaynağın desen metal ve taban metal arasında iyice yayılmış olası gerekmektedir. Bu gerçekleşmemişse silindirden geçirme aşamasında kaynak yürümeyen yerler diğer yerlere oranla daha fazla uzayacaktır veya şekli bozularak alt levhadan ayrılacaktır. Eğer metal silindirden her seferinde aynı yönde verilirse desenler uzar ve bozulur. Bunu önlemek için her geçişte metal 90° çevrilmelidir. Bir miktar bozulma olacaktır ama orijinal şekiller korunacaktır. İlk katmandaki desenler son katmandakilerden daha fazla bozulur. Uzama ve bozulma çoklu metal levhalama tekniğinin doğal sonucudur. Bu kusur tekniğe ayrı bir güzellik katmaktadır.
2.4. İPUÇLARI
Bu teknikleri uzun süre uygulamış olmak kuyumculara ve sanatçılara önemli ipuçları kazandırmıştır. Bunlar;
2.4.1. Büyük Parçaları Taban Levhasına Lehimlemek
Büyük düz parçaları kaynakta boşluk olmadan lehimlemek zordur. Tekrarlayan lehimleme ve silindirden geçirme işleminden sonra lehim gelmemiş boşluk görülebilir. Parçayı tekrar ısıtarak ve ateşi boşluğa doğru getirerek lehimin boşluğa dolması sağlanmalıdır. Bazen küçük bir delik açılarak bu delikten tekrar kaynak vermek gerekebilir.
2.4.2. Çoklu Metal Parçalarının Değerlendirilmesi
Çoklu metal uygulamalarında büyük ve geniş parçalar kullanılır. Bu parçalar birçok işe yaramakla beraber mutlaka belli bir miktar metal artığı bırakır. Bu artıkları saklayıp küçük işler için kullanmak yarlı olur.
2.4.3. Çoklu Metal Levhayı Desen Olarak Kullanmak
Daha önce çalışılan ve artık metal olarak kalan çoklu metal parçaları ana metale lehimlenen desen metali olarak kullanılır. Ana parçaya lehimlenen bu desen parçaları için de anlatılan işlemler tekrarlanır. Unutulmamalıdır ki silindirden geçtikçe bu desen parçaları da mutlaka bozulacak ve uzayacaktır.
2.5. ÇOKLU METAL LEVHALAMAYI RENKLENDİRME
Bitmiş Çoklu Metal parçaları metallerin üzerinde doğal renkler bırakabilir. En iyi bitmiş parçalar mat ya da hafif mat parçalardır. Bunlar tel fırça, zımpara, bulaşık süngeri, kumlama ve çelik yumak ile yapılır. Çoklu metal uygulamaları iki yolla renklendirilir.
2.5.1 Isı İşlemi
Parça cila taşı ile cilalanır, az bir ateşle bakırdaki renk değişimleri izlenerek ısıtılır. Bakır turuncu tonları kahve ya da siyah renge döner. Gümüş ilk başta sarımsı yeşil daha sonra da koyu gri renge döner. Çinko doğal sarı renginden hafif koyu rengine döner. Altın bu teknikte renk değiştirmez ve daha kalıcı renge sahip olur. Çoklu Metal parçası çok cilalanırsa desenler alt levha üzerinde görünmez. Yüzey koruma için, Carnauba cilası ya da araba pastası kullanılarak yüzey kaplanır. (www.makersgallery.com).
2.5.2. Bakır Nitrat Patinası
Bakır nitrat patinası kumlanmış parça üzerinde çok iyi sonuç verir ama cila taşı kullanılmalıdır. Örnek olarak bakırlı gümüş, çinko ya da bronz incelenirse, bakır nitrat patinası gümüşü etkilemezken bakır bileşikli alaşımları etkiler. Yüzey patina kararıncaya kadar ısıtılır. Birkaç kat sihay patina uygulanır. Bol su altında parça yıkanır. Kaba bir cila ile gümüş olan yerlerdeki patina kaldırılarak ve bakır (çinko ya da bronz) kısımları siyah bırakılarak hafifçe cilalanır. Patina üzerindeki cila deterjanlı bir diş fırçası ya da yumuşak bir bezle temizlenir. Çelik yumağı ile metal suyun altında silinir. Bu işlem gümüş üzerindeki patinayı kaldırıp bakır üzerindekini bırakır ve mat bir görüntü sağlar (www.makersgallery.com).
Yüzey koruma için Krylon Matte türü fixative koruyucu ile yüzey spreylenir ya da sprey vernik kullanılır.
2.6. GÜVENLİK ÖNLEMLERİ
Her zaman iyi havalandırılan bir yerde lehimleme yapılmalıdır. Patina için kullanılan malzemeler tehlikelidir asla solunmamalıdır. (www.ganoksin.com)
III. BÖLÜM
ÇOKLU METAL TEKNİĞİNİ KULLANAN SANATÇILAR
3.1. Elizabeth Ross
Bir sanat öğrencisi olarak çoklu kültürel kuyumculuk geleneklerinden etkilenmiştir ki bunlar, Metales Casedos (Evli Metaller) Meksika ve Mokume Gane (ağaç görünümlü metal). Her teknikte malzemeyi karıştırarak çoklu rengin melez füzyonunu ve çoklu altın bileşimlerini her biri kendine özgü şekilde kullanmıştır. Değişik kültürleri incelemiş ve bu kültürlerin metal işleme sanatlarını öğrenmiştir.
Resim 21: Elizabeth Ross Resim 22: Mokume Gane Yüzük Resim 23: Mokume Gane Yüzük
Elizabeth Ross Elizabeth Ross
3.2. Sandra Noble Goss
Sandra Noble Goss kuyumculuk ve bahçe heykelciliği yapmaktadır ve ürünleri 1970’ten beri birçok galeride sergilenmiştir. Sandra Noble Goss, goss tasarım stüdyosunun bir ortağı olarak takı tasarımında ve üretim endüstrisinde 31 yıllık bir deneyime sahiptir. Sandra Haliburton okulunda güzel sanatlar öğretmenliği yapmıştır. Şimdi ise Georgian kolejinde tasarım ve görsel sanatlar bölümünde kuyumculuk, kuyumculukta temel tasarım ve metal dersleri vermektedir.
Resim 24: Sandra Noble Goss Resim 25: Şal Desenli Kancalı Kolye Ucu
Bu kolye ucu çoklu metal laminasyonu ( bakır, bronz ve gümüşlü) ile yapılmıştır ve makine ya da el yapımı zincire takılır. Buradaki kilit dili kolye ucu tasarımında kanca bağlantısını sağlamaktadır.
3.3. David Smallcombe
Doğu Michigan Üniversitesinden kuyum yapımı ve kuyumculuk bölümünden 1976 da mezun olmuştur. O zamandan beri tam zamanlı çalışan bir sanatçı olarak ülkenin birçok yerinde sanat fuarlarında ödül kazanmış kaliteli işler yapmıştır.
Resim 26: David Smallcombe
Resim 27: Ç.M.U Küpe, Resim 28: Ç.M.U Küpe, Resim 29: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Küpe, David Smallcombe David Smallcombe David Smallcombe
Resim 30: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Kolye Ucu, Resim 31: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Kolye Ucu, Resim 32: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Küpe,
David Smallcombe David Smallcombe David Smallcombe
3.4. Stephen Walker
Stephen Walker Cetlic müziğinden etkilenerek Cetlic tasarımına ilgi duymuştur. Genç Walker kuyumculuk ve matal sanatlarıyla ilgilenmiş ve 1980 yılında Syracuse Universitesindesindeki metal ustalığından mezun olmuştur. Daha sonra 1982 yılında Southern Illinois Üniversitesinde güzel sanatlar yüksek lisansını yapmıştır ve burada Mokume Gane ve Evli Metaller üzerine uzmanlaşmıştır.
Resim 33: Stephen Walker
1984 yılından beri Walker hayatını kuyumculuk ve metal ustalığı yaparak geçirmektedir. Yaptığı işler sanat festivallerinde, zanaat festivallerinde, müzelerdeki dükkânlarda, galerilerde ve ülke çapındaki Celtic dükkânlarında sergilenmektedir.
Resim 34: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Süs Eşyası,Stephen Walker Resim 35: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Süs Eşyası, Stephen Walker
Resim 36: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Süs Eşyası, Stephen Walker Resim 37: Metales Castillo Tekniği ile Yapılmış Bileklik, Stephen Walker